राष्ट्रवादी पक्षाची स्थापना १९९९ साली झाली त्यावेळी पवार साहेबांचं वय होतं ६० वर्षे. साहेब आज ८० वर्षांचे आहेत. पवार साहेबांनी राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्षाची उभारणी केल्यानंतर तीनच महिन्यात राजकीय पक्ष म्हणून मान्यता मिळाली. स्थापना काळातच साहेबांनी सांगितलं की मी नव्या पिढीला प्राधान्य देईन. पक्ष स्थापन झाल्यानंतर दोन महिन्यांतच महाराष्ट्राच्या निवडणुका लागल्या. नुकताच स्थापन झालेला पक्ष दोन महिन्यांत निवडणुकांना सामोरा गेला. तोही लोकसभा आणि विधानसभेला एकाच वेळी. तयारी करण्यासाठी अवधीसुद्धा पक्षाजवळ नव्हता. पण पवार साहेबांच्या नेतृत्वाखाली असंख्य तरुण मंडळी एकवटली. राष्ट्रीय पातळीवरच्या लोकांपासून ते स्थानिक लोकांपर्यंत सगळ्यांना घेऊन आपण निवडणुकीला सामोरे गेलो. प्रत्येकाने त्यांना दिलेली कामगिरी चोखपणे पार पाडली. लोकांनीसुद्धा पवार साहेबांना भरभरून प्रतिसाद दिला. नवा पक्ष, अपुरी साधनसामग्री असतानाही लोकसभेच्या निवडणुकीत राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्षाच्या सहा जागा निवडून आल्या. भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसनेही ११२ इतकी नीचांकी पातळी गाठली. सोनियाजींनी उपस्थित केलेल्या मुद्द्यावर पवारसाहेबांनी खुलेपणाने व्यक्त केलेली चिंता या निकालाने साधार ठरली होती. केंद्रात काँग्रेस पक्ष सत्तेवर येऊ शकला नाही. वाजपेयींच्या नेतृत्वाखालील भाजपाचे सरकार केंद्रात आले. पण राज्यात मात्र शिवसेना-भाजपा युतीला सरकार स्थापनेइतके बहुमत मिळू शकले नाही. सत्तास्थापनेसाठी युतीकडून संकेत मिळत असले आणि काँग्रेस व पवारसाहेबांमध्ये दरी निर्माण झालेली होती तरी युतीसोबत न जाण्याचा पवारसाहेबांचा विचार पक्का होता. काँग्रेसच्या नेतृत्वासोबत दिल्लीत असलेला संघर्ष महाराष्ट्रात उगाळला गेला नाही. व काँग्रेसशी हातमिळवणी करून महाराष्ट्रात काँग्रेस-राष्ट्रवादी पक्षाचे संयुक्त सरकार स्थापन झाले. राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्षाच्या विस्तारासाठी पवारसाहेब दिल्लीतच विरोधी पक्षातला नेता म्हणून कार्यरत होते.

त्यावेळची साहेबांची व्यक्तिगत परिस्थिती कशी होती याचासुद्धा विचार होणं गरजेचं आहे. त्यांना कर्करोगाचं निदान झालं होतं. त्यावरची शस्त्रक्रियाही झाली होती. २००४ ला निवडणुकांना सामोरं जाताना त्यांनी पक्षाच्या कार्यकरिणीची बैठक बोलविली. डॉक्टरांचा सल्ला होता, ऑपरेशन लवकर करायला पाहिजे, नाहीतर जिवावर संकट येईल. त्यांनीच हे सगळ्यांना सांगितलं आणि दुसऱ्या दिवशी ते हॉस्पिटलमध्ये अ‍ॅडमिट झाले. डॉक्टरांनी सांगितलं की ५०-५० टक्के जगण्याची शक्यता आहे. या निधड्या छातीच्या माणसाने हे सगळं पचवलं आणि कार्यकर्त्यांना सांगितलं की सेनापती जरी नसेल तरी युद्ध तुम्हाला लढायचं आहे आणि त्या जिद्दीने आपण जिंकलो. २००४ साली काँग्रेसपेक्षा जास्त आमदार निवडून आणले. राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्षाचा हा सगळा गौरवशाली इतिहास आहे.

२००१ च्या प्रजासत्ताक दिनी गुजरातच्या कच्छला भूकंपाचा तीव्र धक्का बसला. हजारो घरं जमीनदोस्त झाली. १५ हजारांहून अधिक माणसं मृत्युमुखी पडली. गुजरातला या संकटातून बाहेर काढण्यासाठी पंतप्रधान अटलबिहारी वाजपेयी यांनी ३ फेब्रुवारी २००१ रोजी सर्वपक्षीय बैठक बोलावली व राष्ट्रीय आपत्ती व्यवस्थापनाची जबाबदारी आदरणीय पवारसाहेबांवर सोपवण्याचा निर्णय घेतला. त्याआधी १९९३ सालातील मुंबई बॉम्बस्फोट व किल्लारी येथील भूकंप परिस्थिती मुख्यमंत्री पदावरून पवारसाहेबांनी अतिशय कौशल्याने व सक्षमतेने हाताळली होती. त्या कामगिरीची पावती म्हणून विरोधी पक्षातील नेता असूनही ही राष्ट्रीय पातळीवरील अतिशय महत्त्वाची जबाबदारी पवारसाहेबांकडे आली. पवारसाहेबांचं वेगवान व व्यापक प्रशासकीय आणि व्यवस्थापकीय कौशल्य याप्रसंगी दिसून आलं व समितीच्या मार्फत राष्ट्रीय आपत्ती निवारणाच्या क्षेत्रातील नवा अध्याय लिहिला गेला. दुष्काळ व पूर या अस्मानी संकटाबरोबरच भूकंप, वादळं, दरडी कोसळणं, हिमप्रपात, भूस्खलन, गारपीट, ढगफुटी, शीतलहर, वीज पडणं अशा नैसर्गिक आपत्तींच्या व्यवस्थापनाचं तंत्रज्ञान व प्रशिक्षित मनुष्यबळ पवारसाहेबांच्या समितीने सज्ज केलं. त्यामुळे पुढील काळात मनुष्य व वित्तहानीचं प्रमाण कमी झालं व सरकारी यंत्रणांचं सुसूत्रीकरण झालं. २००५ साली तयार झालेल्या आपत्ती व्यवस्थापन धोरणात अर्थातच पवारसाहेबांचा सिंहाचा वाटा आहे.

दिल्लीत या घडामोडी घडत होत्या तेव्हा पवार साहेब मुंबईत यायला निघालेले होते. निलंबनाचा घटनाक्रम कळल्यानंतर मुंबईत अनेक नेते एकत्र यायला सुरुवात झाली. संगमा आले... त्यांच्या मागे ईशान्य भारत आला. तारिक़ अन्वर आले... त्यांच्या मागे बिहार आणि उत्तर प्रदेश आला. आसामचे माजी मुख्यमंत्री शरदचंद्र सिन्हा आले, गुजरातमधले ज्येष्ठ सनत मेहता मुंबईत आले. मूळ विचारधारा काँग्रेसची असल्यामुळे आपण आपल्या पक्षाचं नाव ‘राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्ष’ असं ठेवावं असं ठरलं, आणि त्यानंतर खुलं अधिवेशन घेऊन शिवाजी पार्क येथे न भुतो असा जनतेचा सहभाग मिळाला. पवार साहेबांनी सेक्युलर विचारांचा, मूळ काँग्रेसची भूमिका असणारा, गांधी-नेहरूंच्या विचारप्रणालीचा नवा पक्ष उदयाला आणला. १० जून १९९९ रोजी शिवाजी पार्क येथे पक्षाची स्थापना करण्यात आली.